جلسه روز جمعه میان ایران و 4+ 1 در حالی پایان گرفت که طرفین باز هم وضعیت را امیدبخش ارزیابی کردند. اما جزییاتی از گفتگوها هنوز مشخص نشده است. اواخر هفته باز هم قرار بر گفتگوهای تازه است تا در نهایت دو طرف بتوانند راهی برای نجات برجام و لغو تحریم ها پیدا کنند. به نظر می رسد که هر چند اغاز گفتگوها و قرار گرفتن آن در مسیر کارشناسی می تواند راهگشا باشد، اما مسیر آسان نخواهد بود.
با دکتر حسن بهشتی پور کارشناس مسائل بین الملل و هسته ای به گفتگو نشسته ایم:
دومین جلسه از کمیسیون مشترک برجام با حضور ایران و امریکا و گفتگوی جداگانه شان با 4 +1 در حالی به پایان رسید که طرف های حاضر آن را امید بخش دانستند. جزییاتی از این نشست هنوز منتشر نشده و قرار است جلسه بعدی هم همین هفته تشکیل شود. چه اتفاقاتی در این دو جلسه رخ داده که تهران و واشنگتن را در فضای متفاوتی قرار داده است؟
قبلا با توجه به شرایطی که امریکا و ایران گذاشته بودند ما عملا شاهد یک بن بست بودیم. واشنگتن می گفت ایران باید بیاید مذاکره کند تا بعد در مورد لغو تحریم ها صحبت کنیم و تهران هم معتقد بود که تحریم ها ابتدا کاملا رفع شوند و بعد از راستی آزمایی ما به تعهداتی که از آن عقب نشینی کرده ایم بر خواهیم گشت.اروپایی ها یک راه حل میانه را پیشنهاد داده و روسیه و چین هم حمایت کردند. به این ترتیب که ایران گفت و گوهایش را با 4+1 صورت می دهد و هماهنگ کننده اروپا یعنی اقای مورا، نتایج گفتگوها را با امریکایی ها در میان می گذارد. بنابراین اولا تهران و واشنگتن مسقیم مذاکره نمی کنند و ثانیا از این بابت امید بخش است که بالاخره یک چارچوبی پیدا شده. یک کمیسیون در مورد مسائل تحریم ها به طور تخصصی کار می کند که چطور لغو شوند و یک کمیسیون هم به صورت تخصصی کار می کند تا از نظر فنی بازگشت ایران به چه شکل باشد و تعهداتی را که کاهش داده برگرداند. به نظرم این مجموعه طوری پیش رفته که امیدبخش بوده و دو طرف عملا تلاشی می کنند تا راه حل هایی پیدا کنند.
معاون وزیرخارجه المان گفته قرار است نتایج تا زمان رسیدن به نتیجه نهایی منتشر نشود. به همین دلیل اخبار و اطلاعات زیادی وجود ندارد. مشخص نیست که چطور در عمل توافقی ممکن است شکل بگیرد. اما مشخص است که امریکایی ها اول باید تعهداتی که در برجام سپرده اند انجام دهند تا مراحل بعدی شکل بگیرد.
اینطور به نظر می رسد که هر چند دو کشور در کمیسیون هایی جداگانه مشغول چانه زنی هستند، آیا این بدین معناست که نظراتشان در مواردی به هم نزدیک شده است؟
نمی شود گفت که نظرشان نزدیک شده. می شود گفت که به یک دیدگاه مشترکی رسیده اند و از موضع قبلی خود کمی پایین امده اند. مثلا امریکایی ها رسما می گویند ما حاضریم تحریم هایی را که بازدارنده اجرای برجام هستند و متعارض با آنند را کنار بگذاریم یعنی پیشرفتی صورت گرفته. اماده اند که مثلا تحریم های نفتی را لغو کنند. این نقطه شروع خوبی است که اگر اینکار را بکنند و ایران هم راستی ازمایی کند. اگر این روند پیش برود متناسب با اقدام امریکایی ها ما هم قدم هایی را خواهیم برداشت. یعنی تئوری اقدام برابر اقدام شکل خواهد گرفت.
با توجه به این صحبت هایی که در هفته احیر انجام گرفته، قرار است در جلسه بعدی موارد بیشتری مورد نظر طرفین قرار بگیرد. آیا نوبت گفتگو بر سر غنی سازی می رسد؟
همه گفتگوها بر سر لغو تحریم هاست. اگر در این فرصت ایالات متحده قبول کند و بخواهد که تحریم ها را به تعلیق در بیاورد، ممکن است که در مراحل بعدی ما شاهد این باشیم که دو طرف بر سر موضوع غنی سازی بروند. غنی سازی را ایران اغاز کرده. بازگشت به اردیبهشت 98 در حالی صورت خواهد گرفت که امریکایی ها بخواهند به برجام بازگردند. یکی از کارها این است که غنی سازی بیست در صد را متوقف کند. اما این مستلزم این است که امریکا بخش مهمی از تحریم ها را برداشته و دارایی های ایران هم ازاد شود. یعنی امریکا کاری را انجام دهد و بعد که ایران راستی ازمایی کرد اقدام متناسبی را انجام دهد.
به تازگی اقای کمالوندی موضوع تازه ای را مطرح کرده و بحث بر سر ir9 هاست. ایا این اتفاقات تازه در صنعت هسته ای ایران، وضعیت جدیدی را در گفتگوها پیش خواهد اورد؟
باید توجه داشته باشیم که ir9 وسیله غنی سازی است. سانترفیوژهای ما از ir1 شروع شده و الان به این مدل جدید ارتقا داده ایم. ir9 خیلی پیشرفته تر است. هم از لحاظ مقدار غنی سازی و هم سرعت و پایداری اش هم بیشتر است. چون این ها طول عمری دارند. با موفقیت در مدار قرار دادن اینها نشان دهنده بالا رفتن قدرت ایران است که باعث افزایش توان چانه زنی ها در مقابل طرف غربی خواهد شد.
شایعه ای ایجاد شده که امکان قطع همکاری ایران و اژانس وجود دارد که در پی افزایش توان ایران مطرح می شود. ایا چنین امکانی وجود دارد؟
با آژانس هیچ گاه چنین اتفاقی نمی افتد. این طور نیست که آژانس انرژی اتمی بیاید و ارتباط خود را با یک کشور قطع کند. مثلا بگوید ایران چون تجهیزات پیشرفته تر ساخته روابط را قطع کند. چون اصولا همکاری با آنها بر اساس پیمان ان پی تی و پروتکل الحاقی انجام می گیرد. اگر بخواهد قطع شود از سوی ایران خواهد بود. وظیفه آژانس نظارت و کنترل است و اگر تهران بخواهد مانع از آن شود، معترض خواهد شد. اگر ایران تعداد سانترفیوژها را افزایش دهد یا مدرنتر بکند،آنها نمی توانند معترض باشند.
ایران مایل است که بتواند از سانتریفیوژهای پیشرفته تر استفاده کند. این ها کیفیت بهتری از سوخت را تولید می کنند، مصرف برق کمتری دارند و سرعت غنی سازی شان بیشتر است.
کشورهای اروپایی موضع تندی نسبت به خبرهایی که در مورد گسترش فعالیت های هسته ای منتشر شد، از خود نشان دادد. الان وضعیت چگونه است؟ایا آنها نقشی در اعتراض به فعالیت های ایران بازی می کنند؟
اروپایی ها خودشان تعهداتشان را انجام نداده اند و نمی توانند چنین چیزی را از تهران بخواهند. اروپایی ها به این نتیجه رسیده اند که باید زمینه سازی کنند تا واشنگتن به تعهداتش جامه عمل بپوشاند. در این مسیر آنها هم دیگر مانعی برای انجام تعهداتشان نخواهند داشت. وقتی همه اجرا کردند نوبت ایران می شود تا در چارچوب اولیه برجام عمل کند. اعتراضات آنها بلاوجه است و نمی توانند مانعی ایجاد کنند.
